historia
Konflikt o Śląsk Cieszyński (Zaolzie). Kto był agresorem, a kto ofiarą?
Wstęp do konfliktu
Zanim jednak doszło do konferencji, w styczniu 1919 roku Czesi wykorzystali trudną pozycją odradzającego się państwa polskiego (wojna polsko - ukraińska, powstanie wielkopolskie) wkroczyli na Zaolzie. Czeski agresja, w której brało udział blisko 16 tys. wojska, artyleria, pociąg pancerny, pogwałciła umowę z 5 listopada. Czesi początkowo jedynie zapowiadali, że chcą uniemożliwić wybory do polskiego Sejmu na tych terenach, okazało się jednak, że chodziło o zagarnięcie Zaolzia. Oprócz wojsk regularnych po stronie polskiej walczyli górnicy i młodzież, siły były jednak symbolicznie i nie mogły powstrzymać wielokrotnie silniejszych wojsk czeskich. Czesi dopuszczali się mordowania jeńców, a nawet ludności cywilnej (mordy w Stonawie, Bystrzycy, Karwinie), zamordowano kilkudziesięciu działaczy narodowych, kilka tysięcy Polaków musiało opuścić domy. W wyniku nacisku mocarstw Ententy 25 lutego wojska czeskie przestały nękać słabe na tym terenie oddziały polskie (trwała wojna z Bolszewikami) i wycofali się za linię demarkacyjną, która de facto uwzględniała nowe zdobycze terytorialne kosztem Polski. Zaledwie 44% Zaolzia przypadło Polsce, pozostała część, gdzie Polacy również stanowili większość (139 tys Polaków na 113 tys. Czechów) przypadło Czechosłowacji. Czechom zależało na Zaolziu z kilku powodów, po pierwsze przemysł ciężki (huta), kopalnie węgla, po drugie - linia kolejowa z Bogumina do Koszyc, jedno z ważniejszych połączeń czeskiej sieci kolejowej ze Słowacją. Czeskiemu premierowi Karlow Kramářze marzyła się wielka Czechosłowacja, która graniczy z Rosją. Plan ten zakładał zajęcie południa Polski, zachodniej Ukrainy, Słowacji, Śląska, północnej Austrii z Wiedniem!
W 1920 roku kiedy wojska sowiecka stały pod Warszawą Czeski minister spraw zagranicznych Edvard Beneš i prezydent Tomáš Masaryk postanowili perfidnie wykorzystać trudną sytuację wojsk polskich. Wymogli na sojusznikach zachodnich zorganizowanie konferencji w Spa, gdzie premier Władysław Grabski zgodził się na oddanie polskiego Śląska Cieszyńskiego Czechosłowacji. Grabski łudził się, że w zamian Polska otrzyma pomoc i Czesi przepuszczą transporty broni dla Wojska Polskiego. Niestety Czesi nie dotrzymali obietnicy i do przełomowej bitwy warszawskiej żadnego transportu nie przepuścili.
1938
W 1938 roku, kiedy ważyły się losy Czechosłowacji w Monachium, polskie oddziały wkroczyły na tereny, które wcześniej w niezwykle perfidny sposób zagarnęły wojska czeskie. Jednak odbyło się to bez siłowego rozwiązania, gdyż Czesi drugiego października przymuszeni ultimatum zgodzili się oddać zabrane wcześniej zamieszkałe przez polska ludność tereny. Polskie władze w geście dobrej woli przekazały tereny, gdzie większość stanowili Czesi (9 grudnia 1938 r. przekazano wieś Morawka).
Warto wiedzieć, że przejęcie Zaolzia miała kluczowe znaczenie z punktu widzenia wojskowego, bez tego cały plan obrony przed Niemcami (plan Z) stawał pod znakiem zapytania, bo Niemcy od razu mogli wejść na przedmoście rumuńskie zamykając wojska polskie w wielkim kotle.
Podsumowanie
Nigdy nie doszło do pojednania, w 1938 roku Czechosłowacja pozostała sama, rok później jeszcze gorszy los spotkał Polaków. Ze strony czeskiej pojawiały się wprawdzie głosy rozwiązania kwestii Zaolzia, a nawet sojuszu z Polską i wspólnej walce z faszyzmem, jednak były to głosy osamotnione i płynące głównie ze strony generalicji. Czeska wiara w przyjaźń z Rosją zawsze była "kulą u nogi" we wzajemnych stosunkach. Natomiast polska wiara w sojuszników ... zgubna.
W warunkach 1938 roku jedynie wspólny front mógłby zmienić potencjał militarny. Należy pamiętać, że Czechosłowacja była w tym czasie jednym z najzamożniejszych państw świata, a jej przemysł pracujący dla wojska wręcz imponujący.
W 1945 roku jedyny władca tych ziem - Józef Stalin, przyznał Czechosłowacji sporne tereny. 13 czerwca 1958 roku rządy PRL i CSRS podpisały porozumienie ostatecznie zostawiając Zaolzie w granicach Czechosłowacji.
Teraz już chyba nie ma większej wątpliwości, która strona postąpiła niegodziwie, a która odebrała, to co zostało jej zabrane siłą. Przez czeską chciwość nigdy nie doszło do pojednania, w 1938 roku Czechosłowacja pozostała sama, aż chce się dodać, na własne życzenie. Rok później jeszcze gorszy los spotkał Polaków.
Ze strony czeskiej pojawiały się wprawdzie głosy rozwiązania kwestii Zaolzia, a nawet sojuszu z Polską i wspólnej walce z faszyzmem, jednak były to głosy osamotnione i płynące głównie ze strony generalicji. Czeska wiara w przyjaźń z Rosją zawsze była "kulą u nogi" we wzajemnych stosunkach. Natomiast polska wiara w sojuszników ... zgubna. Czechom przeszkadzało również nasze wyjątkowo dobre relacje z Węgrami, które jak wiadomo, podobnie jak Hitler kwestionowały porządek zaistniały po I wojnie światowej. Ogromnym problemem w Czechosłowacji była również imponująca, ponad 3 mln mniejszość niemiecka (przy zaledwie 2 mln Słowaków, dane 1918!).
W warunkach 1938 roku jedynie wspólny front całej Europy środkowo-wschodniej mógłby zmienić potencjał militarny. Należy pamiętać, że Czechosłowacja była w tym czasie jednym z najzamożniejszych państw świata, a jej przemysł pracujący dla wojska (Skoda) (odziedziczony po Austro-Węgrzech) wręcz imponujący. Jednak Czechosłowacja była krajem wielonarodowym (Morawianie, Słowacy, Niemcy, Polacy - Zaolzie), gdzie raczej tępiono aspiracje mniejszości. Armia złożona z takich rekrutów mogła być raczej problemem niż poważną siłą.
Ireneusz Piotrzkowicz
Zanim jednak doszło do konferencji, w styczniu 1919 roku Czesi wykorzystali trudną pozycją odradzającego się państwa polskiego (wojna polsko - ukraińska, powstanie wielkopolskie) wkroczyli na Zaolzie. Czeski agresja, w której brało udział blisko 16 tys. wojska, artyleria, pociąg pancerny, pogwałciła umowę z 5 listopada. Czesi początkowo jedynie zapowiadali, że chcą uniemożliwić wybory do polskiego Sejmu na tych terenach, okazało się jednak, że chodziło o zagarnięcie Zaolzia. Oprócz wojsk regularnych po stronie polskiej walczyli górnicy i młodzież, siły były jednak symbolicznie i nie mogły powstrzymać wielokrotnie silniejszych wojsk czeskich. Czesi dopuszczali się mordowania jeńców, a nawet ludności cywilnej (mordy w Stonawie, Bystrzycy, Karwinie), zamordowano kilkudziesięciu działaczy narodowych, kilka tysięcy Polaków musiało opuścić domy. W wyniku nacisku mocarstw Ententy 25 lutego wojska czeskie przestały nękać słabe na tym terenie oddziały polskie (trwała wojna z Bolszewikami) i wycofali się za linię demarkacyjną, która de facto uwzględniała nowe zdobycze terytorialne kosztem Polski. Zaledwie 44% Zaolzia przypadło Polsce, pozostała część, gdzie Polacy również stanowili większość (139 tys Polaków na 113 tys. Czechów) przypadło Czechosłowacji. Czechom zależało na Zaolziu z kilku powodów, po pierwsze przemysł ciężki (huta), kopalnie węgla, po drugie - linia kolejowa z Bogumina do Koszyc, jedno z ważniejszych połączeń czeskiej sieci kolejowej ze Słowacją. Czeskiemu premierowi Karlow Kramářze marzyła się wielka Czechosłowacja, która graniczy z Rosją. Plan ten zakładał zajęcie południa Polski, zachodniej Ukrainy, Słowacji, Śląska, północnej Austrii z Wiedniem!
W 1920 roku kiedy wojska sowiecka stały pod Warszawą Czeski minister spraw zagranicznych Edvard Beneš i prezydent Tomáš Masaryk postanowili perfidnie wykorzystać trudną sytuację wojsk polskich. Wymogli na sojusznikach zachodnich zorganizowanie konferencji w Spa, gdzie premier Władysław Grabski zgodził się na oddanie polskiego Śląska Cieszyńskiego Czechosłowacji. Grabski łudził się, że w zamian Polska otrzyma pomoc i Czesi przepuszczą transporty broni dla Wojska Polskiego. Niestety Czesi nie dotrzymali obietnicy i do przełomowej bitwy warszawskiej żadnego transportu nie przepuścili.
1938
W 1938 roku, kiedy ważyły się losy Czechosłowacji w Monachium, polskie oddziały wkroczyły na tereny, które wcześniej w niezwykle perfidny sposób zagarnęły wojska czeskie. Jednak odbyło się to bez siłowego rozwiązania, gdyż Czesi drugiego października przymuszeni ultimatum zgodzili się oddać zabrane wcześniej zamieszkałe przez polska ludność tereny. Polskie władze w geście dobrej woli przekazały tereny, gdzie większość stanowili Czesi (9 grudnia 1938 r. przekazano wieś Morawka).
Warto wiedzieć, że przejęcie Zaolzia miała kluczowe znaczenie z punktu widzenia wojskowego, bez tego cały plan obrony przed Niemcami (plan Z) stawał pod znakiem zapytania, bo Niemcy od razu mogli wejść na przedmoście rumuńskie zamykając wojska polskie w wielkim kotle.
Podsumowanie
Nigdy nie doszło do pojednania, w 1938 roku Czechosłowacja pozostała sama, rok później jeszcze gorszy los spotkał Polaków. Ze strony czeskiej pojawiały się wprawdzie głosy rozwiązania kwestii Zaolzia, a nawet sojuszu z Polską i wspólnej walce z faszyzmem, jednak były to głosy osamotnione i płynące głównie ze strony generalicji. Czeska wiara w przyjaźń z Rosją zawsze była "kulą u nogi" we wzajemnych stosunkach. Natomiast polska wiara w sojuszników ... zgubna.
W warunkach 1938 roku jedynie wspólny front mógłby zmienić potencjał militarny. Należy pamiętać, że Czechosłowacja była w tym czasie jednym z najzamożniejszych państw świata, a jej przemysł pracujący dla wojska wręcz imponujący.
W 1945 roku jedyny władca tych ziem - Józef Stalin, przyznał Czechosłowacji sporne tereny. 13 czerwca 1958 roku rządy PRL i CSRS podpisały porozumienie ostatecznie zostawiając Zaolzie w granicach Czechosłowacji.
Teraz już chyba nie ma większej wątpliwości, która strona postąpiła niegodziwie, a która odebrała, to co zostało jej zabrane siłą. Przez czeską chciwość nigdy nie doszło do pojednania, w 1938 roku Czechosłowacja pozostała sama, aż chce się dodać, na własne życzenie. Rok później jeszcze gorszy los spotkał Polaków.
Ze strony czeskiej pojawiały się wprawdzie głosy rozwiązania kwestii Zaolzia, a nawet sojuszu z Polską i wspólnej walce z faszyzmem, jednak były to głosy osamotnione i płynące głównie ze strony generalicji. Czeska wiara w przyjaźń z Rosją zawsze była "kulą u nogi" we wzajemnych stosunkach. Natomiast polska wiara w sojuszników ... zgubna. Czechom przeszkadzało również nasze wyjątkowo dobre relacje z Węgrami, które jak wiadomo, podobnie jak Hitler kwestionowały porządek zaistniały po I wojnie światowej. Ogromnym problemem w Czechosłowacji była również imponująca, ponad 3 mln mniejszość niemiecka (przy zaledwie 2 mln Słowaków, dane 1918!).
W warunkach 1938 roku jedynie wspólny front całej Europy środkowo-wschodniej mógłby zmienić potencjał militarny. Należy pamiętać, że Czechosłowacja była w tym czasie jednym z najzamożniejszych państw świata, a jej przemysł pracujący dla wojska (Skoda) (odziedziczony po Austro-Węgrzech) wręcz imponujący. Jednak Czechosłowacja była krajem wielonarodowym (Morawianie, Słowacy, Niemcy, Polacy - Zaolzie), gdzie raczej tępiono aspiracje mniejszości. Armia złożona z takich rekrutów mogła być raczej problemem niż poważną siłą.
Ireneusz Piotrzkowicz
