religia-wiara
Kalifat Umajjadów, 750 rok n.e.
Umajjadzi, arab. بنو أمية, – ród arabski, jako dynastia kalifów panujący nad światem islamu w latach 661 do 750, a następnie rządzący w Al-Andalus od roku 756 do 1031.
Zgodnie z arabską tradycją eponimicznym protoplastą Umajjadów był Umajja Ibn Abd Szams, którego ojciec był bratem Haszima, protoplasty Haszymitów. Umajjadzi należeli zatem do Banu Abd Szams, konkurencyjnego w stosunku do Haszymitów odłamu Kurajszytów i w czasach Mahometa odgrywali dominującą rolę w życiu Mekki. Abu Sufjan, ówczesny przywódca Umajjadów oraz najbardziej wpływowy z mekkańskich arystokratów w tradycji islamu jest przedstawiany jako wiodący armie Kurajszytów przeciwko pierwszym muzułmanom w bitwach pod Badrem (624), pod Uhudem (625) i Bitwie Rowu (627). Ostatecznie jednak, po tym jak okazało się że nie uda się pokonać Proroka, Abu Sufjan przeszedł na islam i w roku 630 przygotował zajęcie Mekki przez muzułmanów[1][2].
Po przejściu na islam Umajjadzi dostąpili wielu zaszczytów, w szczególności syn Abu Sufjana, Jazid, objął namiestnictwo Syrii, po jego przedwczesnej śmierci przejęte przez jego brata, Mu'awiję (661 - 680). Syria miała stać się podstawą potęgi Umajjadów aż do końca istnienia ich kalifatu w roku 750. Pomimo tej łaskawości Mahometa i dwóch pierwszych kalifów, Abu Bakra (632 - 634) i Umara (634 - 644), w muzułmańskiej tradycji przechował się obraz Umajjadów jako bardzo późno nawróconych na islam najzagorzalszych wrogów Proroka, co prawdopodobnie ma związek z wrogą propagandą ich zwycięzców, Abbasydów, a także szyitów. Wyjątkiem w tym obrazie jest postać Usmana ibn Affana (644 - 656), wyróżniającego się pobożnością jednego z najwcześniejszych konwertytów na islam, który w roku 644 został wybrany kalifem i później zaliczony do tzw. kalifów prawowiernych. Za panowania Usmana Umajjadzi całkowicie zdominowali kalifat, obejmując niemal wszystkie najważniejsze stanowiska w państwie. Wywołany tym resentyment, a także niezadowolenie, którego przyczyną były wewnętrzne trudności przeżywane przez młode muzułmańskie państwo, doprowadziły jednak do wybuchu buntu przeciwko Usmanowi, który zginął zamordowany przez rebeliantów w roku 656.
Następcą Usmana został wybrany Ali ibn Abi Talib (656 - 661), zięć i przybrany syn Proroka, który od początku spotkał się z opozycją Umajjadów, zarzucających mu, że doszedł do władzy w wyniku śmierci poprzedniego kalifa. Na czele Umajjadów stał Mu'awija, któremu po stoczeniu z Alim nierozstrzygniętej bitwy pod Siffinem (657) udało się doprowadzić do arbitrażu, który miał rozstrzygnąć o kalifackich roszczeniach Alego oraz winie zabójców Usmana. Ci spośród zwolenników Alego, którzy nie chcieli pogodzić się z faktem, iż słuszność zabicia Usmana w ogóle może być kwestionowana, odeszli od niego i w przyszłości stworzyli stronnictwo charydżytów. Wyniki arbitrażu okazały się niekorzystne dla Alego i Mu'awija zyskiwał coraz mocniejszą pozycję wobec słabnącego politycznie przeciwnika. W roku 661 Ali zginął w wyniku charydżyckiego zamachu i Mu'awija ogłosił się kalifem. Syn Alego, Hasan, zrzekł się swoich praw do kalifatu.
Panowanie Mu'awiji było dla muzułmanów okresem wewnętrznego pokoju i pomyślności. Jednocześnie starał się on nadal rozszerzać granice islamu. W tym zakresie najważniejszym jego przedsięwzięciem była próba zdobycia Konstantynopola, która jednak zakończyła się niepowodzeniem. Po śmierci Mu'awiji w roku 680 z roszczeniami do kalifatu wystąpił młodszy syn Alego, Husajn, który twierdził że teraz władza powinna powrócić do mających do niej słuszne prawa Alidów. Armia syna Mu'awiji, Jazida (680 - 683), pokonała i zabiła Husajna w bitwie pod Karbalą. Tym samym jednak Husajn zyskał status męczennika i zwolennicy Alidów, tj. szyici, wystąpili zbrojnie przeciwko Umajjadom chcąc pomścić jego śmierć. Umajjadzi mieli zdecydowaną przewagę w tym konflikcie, nie byli jednak w stanie ostatecznie go rozstrzygnąć, ponieważ wraz ze śmiercią Jazida w roku 683 dosięgnął ich kryzys dynastyczny. Został on przezwyciężony dopiero wraz z dojściem do władzy Abd al-Malika (685 - 705), który wywodził się nie od Abu Sufjana, ale Marwana ibn al-Hakama (684 - 685). W ten sposób władza w ramach Umajjadów przeszła definitywnie z rąk Sufjanidów do Marwanidów, z których wywodzili się wszyscy następni kalifowie.
Abd al-Malik początkowo panował tylko w Syrii, bowiem większość Arabów uznawała za kalifa rządzącego z Mekki Abd Allaha Ibn az-Zubajra. Pokonanie go zajęło mu siedem lat - dopiero w roku 692 słynny dowódca Abd al-Malika, Hadżdżadż Ibn Jusuf, zdobył Mekkę i zabił Ibn az-Zubajra. Jednak nie był to koniec walk wewnątrz imperium. Mianowany namiestnikiem Iraku Hadżdżadż musiał w następnych latach walczyć z charydżyckimi azrakitami, a potem w roku 701 z plemienną rewoltą pod wodza Ibn al-Aszata. Ta ostatnia była związana z narastającym konfliktem pomiędzy ugrupowaniem plemion południowoarabskich, Jemenitów, i plemion północnoarabskich, Kajsytów, datującym się co najmniej od czasów krwawej bitwy na równinie Mardż Rahit z 684 r., w której to plemiona te stanęły po przeciwnych stronach wojny domowej. Rywalizacja pomiędzy Jemenitami a Kajsytami, wobec której Umajjadom trudno było pozostać neutralnym, miała odtąd już stale podcinać siły kalifatu, zagrażając jedności Arabów.
Panowanie Abd al-Malika było okresem wielkich reform wewnętrznych. Wprowadził on do administracji język arabski oraz zastąpił dotychczas używane monety bizantyńskie i sasanidzkie monetami arabskimi. Przeprowadzono także profesjonalizację armii, która odtąd miała się składać z wojowników z Syrii, którym regularnie wypłacano żołd. Ta ostatnia reforma w krótkim okresie czasu wzmocniła pozycję Umajjadów, którzy zyskali oparcie w stabilnej i lojalnej w stosunku do nich sile wojskowej. Jednocześnie jednak wzmocniła resentyment innych Arabów w stosunku do uprzywilejowanych Syryjczyków, co w dłuższym okresie czasu okazało się zgubne dla dynastii. Niemniej wzmocniony reformami Abd al-Malika kalifat Umajjadów osiągnął szczyt potęgi za panowania jego syna, Al-Walida (705 - 715). Działający pod nadzorem nadal rządzącego w Iraku Hadżdżadża namiestnicy wschodnich prowincji imperium, Kutajba Ibn Muslim i Muhammad Ibn al-Kasim podbili odpowiednio Mawarannahr i Sindh. Jednocześnie na zachodzie Musa Ibn Nusajr dokończył rozpoczęty wcześniej przez Ukbę Ibn Nafiego i Hassana Ibn an-Numana podbój Maghrebu, by następnie z pomocą swojego podwładnego Tarika Ibn Zijada zająć Półwysep Iberyjski. W ten sposób państwo Umajjadów osiągnęło swój maksymalny zasięg terytorialny.
Sulajman Ibn Abd al-Malik (715 - 717) doprowadził do kolejnego oblężenia Konstantynopola, który jednak ponownie się obronił. Za panowania Umara ibn Abd al-Aziza (717 - 720) na czoło wysunęła się kwestia nie-arabskich mawali, którzy mimo nawrócenia na islam pozostawali obywatelami drugiej kategorii. Umar nakazał rozciągnąć na nich przywileje podatkowe dotyczące arabskich muzułmanów, co jednak okazało się rujnujące dla skarbu i zostało odwołane przez jego następców. Panowanie Hiszama ibn Abd al-Malika (724 - 743) było ostatnim okresem pomyślności Umajjadów, chociaż widać już było pierwsze rysy na gmachu imperium. Arabowie utracili niemal cały Mawarannahr w wyniku ofensywy tureckich Türgeszów, którzy w roku 724 zadali im druzgocącą klęskę w tzw. "dniu pragnienia". Ostatecznie jednak, dzięki mądrej polityce takich namiestników jak Asad Ibn Abd Allah al-Kasri oraz Nasr Ibn Sajjar udało im się odbudować swoje panowanie w regionie. Na zachodzie poniesiono klęskę z rąk Franków w bitwie pod Poitiers (732), co gorsza jednak w Maghrebie w roku 740 wybuchło wielkie powstanie Berberów, tak że Umajjadom udało się utrzymać swoją władzę jedynie w Ifrikiji i zostali oni odcięci od Al-Andalus. Na froncie bizantyńskim po klęsce pod Akroinon siły kalifatu musiały przejść do defensywy.
Hiszam był ostatnim synem Abd al-Malika i po jego śmierci Umajjadzi pogrążyli się w walkach sukcesyjnych. Faworyzującego Kajsytów Al-Walida Ibn Jazida (743 - 744) pokonał sprzymierzony z Jemenitami Jazid Ibn al-Walid (744), który jednak wkrótce zmarł i został zastąpiony przez swojego brata Ibrahima (744). Ten jednak z kolei został pokonany przez opierającego się na Kajsytach Marwana (744 - 750). Podczas tych walk w łonie dynastii ujawniły się wszystkie siły opozycyjne wobec Umajjadów - szyici, charydżyci, niezadowoleni z dominacji Arabów mawali, wrodzy Syryjczykom pozostali Arabowie oraz instrumentalnie traktowani Jemenici i Kajsyci. Marwanowi udało się pokonać swojego umajjadzkiego rywala Sulajmana Ibn Hiszama, szyitów Abd Allaha Ibn Mu'awiji oraz charydżyckich sufrytów Dahhaka Ibn Kajsa. Najgroźniejszym przeciwnikiem okazał się jednak ruch haszimijja, który popierał roszczenia do władzy Haszymitów, przez których rozumiano Alidów albo Abbasydów. Haszymici działający pod przywództwem Abu Muslima obalili władzę Umajjadów w Chorasanie i stamtąd wyruszyli na Irak, gdzie w roku 749 w Al-Kufie ogłosili kalifem członka rodu Abbasydów Abu al-Abbasa as-Saffaha (749 - 754). W roku 750 wyczerpana poprzednimi walkami armia Marwana została pokonana w decydującej bitwie nad Wielkim Zabem, a sam Marwan zginął w wyniku pościgu, co oznaczało koniec panowania Umajjadów na Bliskim Wschodzie.
Wiki
Zgodnie z arabską tradycją eponimicznym protoplastą Umajjadów był Umajja Ibn Abd Szams, którego ojciec był bratem Haszima, protoplasty Haszymitów. Umajjadzi należeli zatem do Banu Abd Szams, konkurencyjnego w stosunku do Haszymitów odłamu Kurajszytów i w czasach Mahometa odgrywali dominującą rolę w życiu Mekki. Abu Sufjan, ówczesny przywódca Umajjadów oraz najbardziej wpływowy z mekkańskich arystokratów w tradycji islamu jest przedstawiany jako wiodący armie Kurajszytów przeciwko pierwszym muzułmanom w bitwach pod Badrem (624), pod Uhudem (625) i Bitwie Rowu (627). Ostatecznie jednak, po tym jak okazało się że nie uda się pokonać Proroka, Abu Sufjan przeszedł na islam i w roku 630 przygotował zajęcie Mekki przez muzułmanów[1][2].
Po przejściu na islam Umajjadzi dostąpili wielu zaszczytów, w szczególności syn Abu Sufjana, Jazid, objął namiestnictwo Syrii, po jego przedwczesnej śmierci przejęte przez jego brata, Mu'awiję (661 - 680). Syria miała stać się podstawą potęgi Umajjadów aż do końca istnienia ich kalifatu w roku 750. Pomimo tej łaskawości Mahometa i dwóch pierwszych kalifów, Abu Bakra (632 - 634) i Umara (634 - 644), w muzułmańskiej tradycji przechował się obraz Umajjadów jako bardzo późno nawróconych na islam najzagorzalszych wrogów Proroka, co prawdopodobnie ma związek z wrogą propagandą ich zwycięzców, Abbasydów, a także szyitów. Wyjątkiem w tym obrazie jest postać Usmana ibn Affana (644 - 656), wyróżniającego się pobożnością jednego z najwcześniejszych konwertytów na islam, który w roku 644 został wybrany kalifem i później zaliczony do tzw. kalifów prawowiernych. Za panowania Usmana Umajjadzi całkowicie zdominowali kalifat, obejmując niemal wszystkie najważniejsze stanowiska w państwie. Wywołany tym resentyment, a także niezadowolenie, którego przyczyną były wewnętrzne trudności przeżywane przez młode muzułmańskie państwo, doprowadziły jednak do wybuchu buntu przeciwko Usmanowi, który zginął zamordowany przez rebeliantów w roku 656.
Następcą Usmana został wybrany Ali ibn Abi Talib (656 - 661), zięć i przybrany syn Proroka, który od początku spotkał się z opozycją Umajjadów, zarzucających mu, że doszedł do władzy w wyniku śmierci poprzedniego kalifa. Na czele Umajjadów stał Mu'awija, któremu po stoczeniu z Alim nierozstrzygniętej bitwy pod Siffinem (657) udało się doprowadzić do arbitrażu, który miał rozstrzygnąć o kalifackich roszczeniach Alego oraz winie zabójców Usmana. Ci spośród zwolenników Alego, którzy nie chcieli pogodzić się z faktem, iż słuszność zabicia Usmana w ogóle może być kwestionowana, odeszli od niego i w przyszłości stworzyli stronnictwo charydżytów. Wyniki arbitrażu okazały się niekorzystne dla Alego i Mu'awija zyskiwał coraz mocniejszą pozycję wobec słabnącego politycznie przeciwnika. W roku 661 Ali zginął w wyniku charydżyckiego zamachu i Mu'awija ogłosił się kalifem. Syn Alego, Hasan, zrzekł się swoich praw do kalifatu.
Panowanie Mu'awiji było dla muzułmanów okresem wewnętrznego pokoju i pomyślności. Jednocześnie starał się on nadal rozszerzać granice islamu. W tym zakresie najważniejszym jego przedsięwzięciem była próba zdobycia Konstantynopola, która jednak zakończyła się niepowodzeniem. Po śmierci Mu'awiji w roku 680 z roszczeniami do kalifatu wystąpił młodszy syn Alego, Husajn, który twierdził że teraz władza powinna powrócić do mających do niej słuszne prawa Alidów. Armia syna Mu'awiji, Jazida (680 - 683), pokonała i zabiła Husajna w bitwie pod Karbalą. Tym samym jednak Husajn zyskał status męczennika i zwolennicy Alidów, tj. szyici, wystąpili zbrojnie przeciwko Umajjadom chcąc pomścić jego śmierć. Umajjadzi mieli zdecydowaną przewagę w tym konflikcie, nie byli jednak w stanie ostatecznie go rozstrzygnąć, ponieważ wraz ze śmiercią Jazida w roku 683 dosięgnął ich kryzys dynastyczny. Został on przezwyciężony dopiero wraz z dojściem do władzy Abd al-Malika (685 - 705), który wywodził się nie od Abu Sufjana, ale Marwana ibn al-Hakama (684 - 685). W ten sposób władza w ramach Umajjadów przeszła definitywnie z rąk Sufjanidów do Marwanidów, z których wywodzili się wszyscy następni kalifowie.
Abd al-Malik początkowo panował tylko w Syrii, bowiem większość Arabów uznawała za kalifa rządzącego z Mekki Abd Allaha Ibn az-Zubajra. Pokonanie go zajęło mu siedem lat - dopiero w roku 692 słynny dowódca Abd al-Malika, Hadżdżadż Ibn Jusuf, zdobył Mekkę i zabił Ibn az-Zubajra. Jednak nie był to koniec walk wewnątrz imperium. Mianowany namiestnikiem Iraku Hadżdżadż musiał w następnych latach walczyć z charydżyckimi azrakitami, a potem w roku 701 z plemienną rewoltą pod wodza Ibn al-Aszata. Ta ostatnia była związana z narastającym konfliktem pomiędzy ugrupowaniem plemion południowoarabskich, Jemenitów, i plemion północnoarabskich, Kajsytów, datującym się co najmniej od czasów krwawej bitwy na równinie Mardż Rahit z 684 r., w której to plemiona te stanęły po przeciwnych stronach wojny domowej. Rywalizacja pomiędzy Jemenitami a Kajsytami, wobec której Umajjadom trudno było pozostać neutralnym, miała odtąd już stale podcinać siły kalifatu, zagrażając jedności Arabów.
Panowanie Abd al-Malika było okresem wielkich reform wewnętrznych. Wprowadził on do administracji język arabski oraz zastąpił dotychczas używane monety bizantyńskie i sasanidzkie monetami arabskimi. Przeprowadzono także profesjonalizację armii, która odtąd miała się składać z wojowników z Syrii, którym regularnie wypłacano żołd. Ta ostatnia reforma w krótkim okresie czasu wzmocniła pozycję Umajjadów, którzy zyskali oparcie w stabilnej i lojalnej w stosunku do nich sile wojskowej. Jednocześnie jednak wzmocniła resentyment innych Arabów w stosunku do uprzywilejowanych Syryjczyków, co w dłuższym okresie czasu okazało się zgubne dla dynastii. Niemniej wzmocniony reformami Abd al-Malika kalifat Umajjadów osiągnął szczyt potęgi za panowania jego syna, Al-Walida (705 - 715). Działający pod nadzorem nadal rządzącego w Iraku Hadżdżadża namiestnicy wschodnich prowincji imperium, Kutajba Ibn Muslim i Muhammad Ibn al-Kasim podbili odpowiednio Mawarannahr i Sindh. Jednocześnie na zachodzie Musa Ibn Nusajr dokończył rozpoczęty wcześniej przez Ukbę Ibn Nafiego i Hassana Ibn an-Numana podbój Maghrebu, by następnie z pomocą swojego podwładnego Tarika Ibn Zijada zająć Półwysep Iberyjski. W ten sposób państwo Umajjadów osiągnęło swój maksymalny zasięg terytorialny.
Sulajman Ibn Abd al-Malik (715 - 717) doprowadził do kolejnego oblężenia Konstantynopola, który jednak ponownie się obronił. Za panowania Umara ibn Abd al-Aziza (717 - 720) na czoło wysunęła się kwestia nie-arabskich mawali, którzy mimo nawrócenia na islam pozostawali obywatelami drugiej kategorii. Umar nakazał rozciągnąć na nich przywileje podatkowe dotyczące arabskich muzułmanów, co jednak okazało się rujnujące dla skarbu i zostało odwołane przez jego następców. Panowanie Hiszama ibn Abd al-Malika (724 - 743) było ostatnim okresem pomyślności Umajjadów, chociaż widać już było pierwsze rysy na gmachu imperium. Arabowie utracili niemal cały Mawarannahr w wyniku ofensywy tureckich Türgeszów, którzy w roku 724 zadali im druzgocącą klęskę w tzw. "dniu pragnienia". Ostatecznie jednak, dzięki mądrej polityce takich namiestników jak Asad Ibn Abd Allah al-Kasri oraz Nasr Ibn Sajjar udało im się odbudować swoje panowanie w regionie. Na zachodzie poniesiono klęskę z rąk Franków w bitwie pod Poitiers (732), co gorsza jednak w Maghrebie w roku 740 wybuchło wielkie powstanie Berberów, tak że Umajjadom udało się utrzymać swoją władzę jedynie w Ifrikiji i zostali oni odcięci od Al-Andalus. Na froncie bizantyńskim po klęsce pod Akroinon siły kalifatu musiały przejść do defensywy.
Hiszam był ostatnim synem Abd al-Malika i po jego śmierci Umajjadzi pogrążyli się w walkach sukcesyjnych. Faworyzującego Kajsytów Al-Walida Ibn Jazida (743 - 744) pokonał sprzymierzony z Jemenitami Jazid Ibn al-Walid (744), który jednak wkrótce zmarł i został zastąpiony przez swojego brata Ibrahima (744). Ten jednak z kolei został pokonany przez opierającego się na Kajsytach Marwana (744 - 750). Podczas tych walk w łonie dynastii ujawniły się wszystkie siły opozycyjne wobec Umajjadów - szyici, charydżyci, niezadowoleni z dominacji Arabów mawali, wrodzy Syryjczykom pozostali Arabowie oraz instrumentalnie traktowani Jemenici i Kajsyci. Marwanowi udało się pokonać swojego umajjadzkiego rywala Sulajmana Ibn Hiszama, szyitów Abd Allaha Ibn Mu'awiji oraz charydżyckich sufrytów Dahhaka Ibn Kajsa. Najgroźniejszym przeciwnikiem okazał się jednak ruch haszimijja, który popierał roszczenia do władzy Haszymitów, przez których rozumiano Alidów albo Abbasydów. Haszymici działający pod przywództwem Abu Muslima obalili władzę Umajjadów w Chorasanie i stamtąd wyruszyli na Irak, gdzie w roku 749 w Al-Kufie ogłosili kalifem członka rodu Abbasydów Abu al-Abbasa as-Saffaha (749 - 754). W roku 750 wyczerpana poprzednimi walkami armia Marwana została pokonana w decydującej bitwie nad Wielkim Zabem, a sam Marwan zginął w wyniku pościgu, co oznaczało koniec panowania Umajjadów na Bliskim Wschodzie.
Wiki
