historia
Etniczna mapa Bessarabii z 1930 roku
Besarabia (rum. Basarabia, tur. Besarabya, ukr. Бесарабія) – kraina historyczna położona we Wschodniej Europie między Dniestrem a Prutem, będąca obecnie częścią Mołdawii i Ukrainy. Współcześnie nazwy Besarabia używa się w znaczeniu historycznym, geograficznym i kulturowym, całkowicie pozbawionym sensu politycznego. Stosuje ją jednak w swej terminologii np. Związek Wypędzonych (ziomkostwo besarabskie).
W średniowieczu Besarabia stanowiła część Rusi Kijowskiej, a później innych księstw ruskich oraz terytorium Połowców. Nazwa regionu wzięła się od hospodara Mikołaja Aleksandra Basaraba, który przyłączył południe regionu (Budziak) do Wołoszczyzny. W drugiej połowie XIV wieku została przejęta przez Hospodarstwo Mołdawskie; głównymi ośrodkami gospodarczymi były Kilia i Białogród nad Dniestrem – ważne porty handlu czarnomorskiego – oraz Orgiejów, Soroki, Lăpuşna, Tehinia, Chocim, a od XVIII wieku także Kiszyniów. Na przełomie XV i XVI wieku wraz z całą Mołdawią poddano ją pod zwierzchnictwo Imperium Osmańskiemu. W 1484 i 1538 r. Turcy wydzielili z Mołdawii Budziak, z Kilią, Białogrodem oraz Tehinią, i przyłączyli go do ejaletu Silistry. Do 1812 r., gdy została zajęta przez wojska rosyjskie, Besarabia nie stanowiła oddzielnej jednostki terytorialnej, administracyjnej, czy etnicznej.
Region pozostał w ramach Imperium Romanowów do 1914 roku jako oddzielna gubernia, której nadano nazwę odnoszącą się dawniej tylko do Budziaku – Besarabii. W latach 1856–1878 jej południowa część (wraz z Kilią, Białogrodem i Izmaiłem) weszła w granice Mołdawii (do 1862), następnie zjednoczonej Rumunii.
W czasach carskich nastąpiła rusyfikacja i kolonizacja regionu osadnikami z Rosji, Turcji (Bułgarzy, Gagauzi) i Niemiec. Według rosyjskiego spisu statystycznego z 1896 roku Besarabię zamieszkiwało około 920 tys. Rumunów (Mołdawian) (50%), ponadto 380 tys. Ukraińców (20%), 230 tys. Żydów (12%), 155 tys. Rosjan (8%) i około 100 tys. Bułgarów (5%). Niewielkie mniejszości stanowili też Cyganie, Grecy, Ormianie, Serbowie, Niemcy, Polacy, Gagauzi i Turcy. Region się zaczął rozwijać po okresie dwuwiekowej stagnacji, uregulowano miasta, powstały połączenia kolejowe. W okresie carskim dochodziło do inspirowanych przez władze pogromów żydowskich, z największym w Kiszyniowie w 1903 r. W 1917 r. Besarabia ogłosiła niepodległość jako Mołdawska Republika Demokratyczna i w czerwcu 1918 r. zjednoczyła się z Rumunią.
W chwili przyłączenia do Rumunii Besarabia była jej najbiedniejszym regionem. Nowe władze dość skutecznie zwalczały analfabetyzm – poziom alfabetyzacji wzrósł z 19% do 55%, a także modernizowały region; mimo tego dochodziło do nadużyć władz i tarć społecznych.
W czerwcu 1940 roku po ultimatum wystosowanym wobec rządu Rumunii Besarabię anektował ZSRR (w konsekwencji ustaleń paktu Ribbentrop-Mołotow). W latach 1941–1944 wróciła na krótko do Rumunii w czasie wojny niemiecko-radzieckiej, w której Rumunia stała po stronie Niemiec. W tym czasie wymordowano, lub wysiedlono (głównie do Transnistrii) znaczną część ludności żydowskiej – szacuje się, że zginęło 60–100 tysięcy z 270 tysięcy besarabskich Żydów. Po wojnie Besarabia pozostała przy ZSRR. Część terenów włączono do USRR (głównie powiaty: Kaguł, Białogród, Chocim, Izmaił), z reszty zaś utworzono Mołdawską Socjalistyczną Republikę Radziecką ze stolicą w Kiszyniowie. W okresie stalinowskim doprowadzono do kontrolowanej klęski głodu (216-350 tysięcy ofiar), masowych wysiedleń i niemal całkowitego wyeliminowania elit regionu (około 330 tysięcy zabitych i od kilkuset tysięcy do 1,5 miliona wypędzonych – łącznie z Bukowiną północną), których zastępowano głównie rosyjskimi osadnikami (od kilkuset tysięcy do miliona).
W 1991 r. gdy ZSRR uległ rozwiązaniu z Mołdawskiej SRR powstała niepodległa Mołdawia, której terytorium zajmuje 2/3 historycznej Besarabii (nie licząc Naddniestrza). Reszta wchodzi w skład ukraińskich obwodów czerniowieckiego (wschodnia część z Chocimiem) i odeskiego (południowa część z Białogrodem i Izmaiłem). Mimo tragedii okresu 1940–1953 region zachował charakter wieloetniczny, szczególnie na południu.
Wiki
W średniowieczu Besarabia stanowiła część Rusi Kijowskiej, a później innych księstw ruskich oraz terytorium Połowców. Nazwa regionu wzięła się od hospodara Mikołaja Aleksandra Basaraba, który przyłączył południe regionu (Budziak) do Wołoszczyzny. W drugiej połowie XIV wieku została przejęta przez Hospodarstwo Mołdawskie; głównymi ośrodkami gospodarczymi były Kilia i Białogród nad Dniestrem – ważne porty handlu czarnomorskiego – oraz Orgiejów, Soroki, Lăpuşna, Tehinia, Chocim, a od XVIII wieku także Kiszyniów. Na przełomie XV i XVI wieku wraz z całą Mołdawią poddano ją pod zwierzchnictwo Imperium Osmańskiemu. W 1484 i 1538 r. Turcy wydzielili z Mołdawii Budziak, z Kilią, Białogrodem oraz Tehinią, i przyłączyli go do ejaletu Silistry. Do 1812 r., gdy została zajęta przez wojska rosyjskie, Besarabia nie stanowiła oddzielnej jednostki terytorialnej, administracyjnej, czy etnicznej.
Region pozostał w ramach Imperium Romanowów do 1914 roku jako oddzielna gubernia, której nadano nazwę odnoszącą się dawniej tylko do Budziaku – Besarabii. W latach 1856–1878 jej południowa część (wraz z Kilią, Białogrodem i Izmaiłem) weszła w granice Mołdawii (do 1862), następnie zjednoczonej Rumunii.
W czasach carskich nastąpiła rusyfikacja i kolonizacja regionu osadnikami z Rosji, Turcji (Bułgarzy, Gagauzi) i Niemiec. Według rosyjskiego spisu statystycznego z 1896 roku Besarabię zamieszkiwało około 920 tys. Rumunów (Mołdawian) (50%), ponadto 380 tys. Ukraińców (20%), 230 tys. Żydów (12%), 155 tys. Rosjan (8%) i około 100 tys. Bułgarów (5%). Niewielkie mniejszości stanowili też Cyganie, Grecy, Ormianie, Serbowie, Niemcy, Polacy, Gagauzi i Turcy. Region się zaczął rozwijać po okresie dwuwiekowej stagnacji, uregulowano miasta, powstały połączenia kolejowe. W okresie carskim dochodziło do inspirowanych przez władze pogromów żydowskich, z największym w Kiszyniowie w 1903 r. W 1917 r. Besarabia ogłosiła niepodległość jako Mołdawska Republika Demokratyczna i w czerwcu 1918 r. zjednoczyła się z Rumunią.
W chwili przyłączenia do Rumunii Besarabia była jej najbiedniejszym regionem. Nowe władze dość skutecznie zwalczały analfabetyzm – poziom alfabetyzacji wzrósł z 19% do 55%, a także modernizowały region; mimo tego dochodziło do nadużyć władz i tarć społecznych.
W czerwcu 1940 roku po ultimatum wystosowanym wobec rządu Rumunii Besarabię anektował ZSRR (w konsekwencji ustaleń paktu Ribbentrop-Mołotow). W latach 1941–1944 wróciła na krótko do Rumunii w czasie wojny niemiecko-radzieckiej, w której Rumunia stała po stronie Niemiec. W tym czasie wymordowano, lub wysiedlono (głównie do Transnistrii) znaczną część ludności żydowskiej – szacuje się, że zginęło 60–100 tysięcy z 270 tysięcy besarabskich Żydów. Po wojnie Besarabia pozostała przy ZSRR. Część terenów włączono do USRR (głównie powiaty: Kaguł, Białogród, Chocim, Izmaił), z reszty zaś utworzono Mołdawską Socjalistyczną Republikę Radziecką ze stolicą w Kiszyniowie. W okresie stalinowskim doprowadzono do kontrolowanej klęski głodu (216-350 tysięcy ofiar), masowych wysiedleń i niemal całkowitego wyeliminowania elit regionu (około 330 tysięcy zabitych i od kilkuset tysięcy do 1,5 miliona wypędzonych – łącznie z Bukowiną północną), których zastępowano głównie rosyjskimi osadnikami (od kilkuset tysięcy do miliona).
W 1991 r. gdy ZSRR uległ rozwiązaniu z Mołdawskiej SRR powstała niepodległa Mołdawia, której terytorium zajmuje 2/3 historycznej Besarabii (nie licząc Naddniestrza). Reszta wchodzi w skład ukraińskich obwodów czerniowieckiego (wschodnia część z Chocimiem) i odeskiego (południowa część z Białogrodem i Izmaiłem). Mimo tragedii okresu 1940–1953 region zachował charakter wieloetniczny, szczególnie na południu.
Wiki
