historia, 1959
Nikita Siergiejewicz Chruszczow podczas wizyty w USA.
Nikita Siergiejewicz Chruszczow (ros. Ники́та Серге́евич Хрущёв, ukr. Микита Сергійович Хрущов; ur. 3 kwietnia?/15 kwietnia 1894 w Kalinówce, zm. 11 września 1971 w Moskwie) – radziecki polityk, działacz partyjny i państwowy, I sekretarz KC Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego (KPZR) w latach 1953–1964 i premier ZSRR w latach 1958–1964.
Pochodził z chłopskiej rodziny, od 12 roku życia pracował w fabrykach i kopalniach Donbasu jako ślusarz. Od roku 1918 był członkiem partii bolszewików, podczas wojny domowej walczył jako komisarz, po jej zakończeniu był aktywistą partyjnym i naczelnikiem. W 1929 roku został wysłany do Akademii Przemysłowej w Moskwie. W 1932 został sekretarzem komitetu moskiewskiego, w 1934 został członkiem KC WKP (b), w 1939 – I sekretarzem KC WKP(b) Ukrainy i członkiem Biura Politycznego KC WKP(b). W latach 1941–1945 był członkiem rad wojennych wielu frontów.
Śmierć Józefa Stalina doprowadziła w swoim następstwie do zaciekłej walki o władzę, z której Chruszczow wyszedł zwycięsko. Początkowo awansowano go z szefa Obwodowego Komitetu KPZR w Moskwie do stanowiska sekretarza KC KPZR, czyli jednego z pięciu równoprawnych szefów partii. Do zadań Chruszczowa należało koordynowanie ich pracy, jednak nie miał względem ich dodatkowych uprawnień. 7 września 1953 roku objął nowo ustanowiony urząd pierwszego sekretarza KC KPZR, czyli przywrócone pod zmienioną nazwą stanowisko generalnego sekretarza, a w grudniu tegoż roku został wicepremierem. Proces przejmowanie władzy sfinalizował obejmując stanowisko premiera na w 1958 roku.
W 1956 roku na XX zjeździe KPZR Chruszczow wystąpił z referatem O kulcie jednostki i jego następstwach (O культе личности и его последствиях), w której ujawnił część prawdy o krwawych aspektach rządów Stalina. Referat, początkowo tajny, wywołał szok wśród komunistów, zapoczątkowując dyskusję na temat przyczyn stalinizmu. XX zjazd stanowił kulminację nowej polityki Chruszczowa określanej jako „odwilż”, na który składała się masowa rehabilitacja ofiar terroru oraz liberalizacja polityki kulturalnej i społecznej. Odwilż w ZSRR stymulowała wystąpienia na Węgrzech i w Polsce, na które Chruszczow reagował z dwoistością – powstania na Węgrzech stłumiła Armia Radziecka, polski październik zakończył się kompromisem politycznym. Odwilż wywołała też reakcję stalinowców, którzy pod kierunkiem Wiaczesława Mołotowa, Gieorgija Malenkowa, Łazara Kaganowicza próbowali pozbawić Chruszczowa władzy na plenum KC w czerwcu 1957 roku, ale ponieśli porażkę. Kolejnym etapem odwilży był XXII Zjazd KPZR w 1961 roku Chruszczow ponownie oskarżył Stalina o spowodowanie stanu zacofania ZSRR względem krajów kapitalistycznych i rozpoczął kolejną falę destalinizacji. Podjęto wówczas decyzję o zmianie nazwy miasta Stalingrad na Wołgograd oraz usunięciu zwłok Stalina z mauzoleum Lenina na Placu Czerwonym.
W polityce zagranicznej Chruszczow balansował między ideą „pokojowego współistnienia” a próbami uzyskania przewagi w zimnej wojnie z USA. Jedną z takich prób był plan rozmieszczenia rakiet z ładunkami nuklearnymi na Kubie; ostra reakcja USA i groźba wybuchu wojny spowodowała wycofanie się Chruszczowa (kryzys kubański). Za jego czasów powstał też Mur Berliński, doszło do strącenia przez obronę powietrzną amerykańskiego samolotu zwiadowczego U2 nad Swierdłowskiem. Incydent doprowadził do zerwania planowanego spotkania z amerykańskim prezydentem. Słynne jest też wystąpienie przed Zgromadzeniem Ogólnym Narodów Zjednoczonych, podczas którego zdjął but, a następnie zaczął nim tłuc w mównicę.
Jego rządy zakończył spisek najbliższych współpracowników. Po odsunięciu od władzy mieszkał w daczy niedaleko Moskwy, dyktując swoje pamiętniki, które zostały opublikowane na Zachodzie.
(c) Foto Yale Joel
Pochodził z chłopskiej rodziny, od 12 roku życia pracował w fabrykach i kopalniach Donbasu jako ślusarz. Od roku 1918 był członkiem partii bolszewików, podczas wojny domowej walczył jako komisarz, po jej zakończeniu był aktywistą partyjnym i naczelnikiem. W 1929 roku został wysłany do Akademii Przemysłowej w Moskwie. W 1932 został sekretarzem komitetu moskiewskiego, w 1934 został członkiem KC WKP (b), w 1939 – I sekretarzem KC WKP(b) Ukrainy i członkiem Biura Politycznego KC WKP(b). W latach 1941–1945 był członkiem rad wojennych wielu frontów.
Śmierć Józefa Stalina doprowadziła w swoim następstwie do zaciekłej walki o władzę, z której Chruszczow wyszedł zwycięsko. Początkowo awansowano go z szefa Obwodowego Komitetu KPZR w Moskwie do stanowiska sekretarza KC KPZR, czyli jednego z pięciu równoprawnych szefów partii. Do zadań Chruszczowa należało koordynowanie ich pracy, jednak nie miał względem ich dodatkowych uprawnień. 7 września 1953 roku objął nowo ustanowiony urząd pierwszego sekretarza KC KPZR, czyli przywrócone pod zmienioną nazwą stanowisko generalnego sekretarza, a w grudniu tegoż roku został wicepremierem. Proces przejmowanie władzy sfinalizował obejmując stanowisko premiera na w 1958 roku.
W 1956 roku na XX zjeździe KPZR Chruszczow wystąpił z referatem O kulcie jednostki i jego następstwach (O культе личности и его последствиях), w której ujawnił część prawdy o krwawych aspektach rządów Stalina. Referat, początkowo tajny, wywołał szok wśród komunistów, zapoczątkowując dyskusję na temat przyczyn stalinizmu. XX zjazd stanowił kulminację nowej polityki Chruszczowa określanej jako „odwilż”, na który składała się masowa rehabilitacja ofiar terroru oraz liberalizacja polityki kulturalnej i społecznej. Odwilż w ZSRR stymulowała wystąpienia na Węgrzech i w Polsce, na które Chruszczow reagował z dwoistością – powstania na Węgrzech stłumiła Armia Radziecka, polski październik zakończył się kompromisem politycznym. Odwilż wywołała też reakcję stalinowców, którzy pod kierunkiem Wiaczesława Mołotowa, Gieorgija Malenkowa, Łazara Kaganowicza próbowali pozbawić Chruszczowa władzy na plenum KC w czerwcu 1957 roku, ale ponieśli porażkę. Kolejnym etapem odwilży był XXII Zjazd KPZR w 1961 roku Chruszczow ponownie oskarżył Stalina o spowodowanie stanu zacofania ZSRR względem krajów kapitalistycznych i rozpoczął kolejną falę destalinizacji. Podjęto wówczas decyzję o zmianie nazwy miasta Stalingrad na Wołgograd oraz usunięciu zwłok Stalina z mauzoleum Lenina na Placu Czerwonym.
W polityce zagranicznej Chruszczow balansował między ideą „pokojowego współistnienia” a próbami uzyskania przewagi w zimnej wojnie z USA. Jedną z takich prób był plan rozmieszczenia rakiet z ładunkami nuklearnymi na Kubie; ostra reakcja USA i groźba wybuchu wojny spowodowała wycofanie się Chruszczowa (kryzys kubański). Za jego czasów powstał też Mur Berliński, doszło do strącenia przez obronę powietrzną amerykańskiego samolotu zwiadowczego U2 nad Swierdłowskiem. Incydent doprowadził do zerwania planowanego spotkania z amerykańskim prezydentem. Słynne jest też wystąpienie przed Zgromadzeniem Ogólnym Narodów Zjednoczonych, podczas którego zdjął but, a następnie zaczął nim tłuc w mównicę.
Jego rządy zakończył spisek najbliższych współpracowników. Po odsunięciu od władzy mieszkał w daczy niedaleko Moskwy, dyktując swoje pamiętniki, które zostały opublikowane na Zachodzie.
(c) Foto Yale Joel
